Każdego dnia, w każdej chwili człowiek obcujący z koniem ma możliwość obserwacji jego różnorodnych zachowań i reakcji. Lepsze ich zrozumienie, a tym samym poznanie zwierzęcia i nawiązanie z nim więzi emocjonalnej umożliwia znajomość jego psychiki.
1. Psychika konia stanowi wyższy poziom czynności nerwowych, które powiązane są ze skomplikowanymi procesami zachodzącymi w organizmie i wpływają na ich przebieg.
Stepowe życie konia przez tysiące lat kształtowało jego psychikę, determinując najlepszy sposób zachowania się w odpowiedzi na konkretny bodziec.
Ciągłe wędrówki w poszukiwaniu terenów obfitujących w pożywienie, jak również zagrożenia ze strony drapieżników wyrobiły u konia mechanizm nieustannego trwania w stanie czujności, a także zdolność adaptacji do wymagających i zmiennych warunków oraz nieoczekiwanych niebezpieczeństw oraz trudnych sytuacji.
Wiele procesów psychicznych oraz właściwych reakcji w odpowiedzi na określone sytuacje decydowało o przeżyciu. Z tego względu wzorce zachowania, które z punktu widzenia przetrwania gatunku okazywały się korzystne były wkodowane i przekazywane z pokolenia na pokolenie.
2. Konie wykazują tzw.: "mentalność stadną" - dobrostan każdego osobnika w stadzie zależny jest od jego instynktownego podporządkowania się dyscyplinie i hierarchii stadnej.
Stado dzikich koni składa się z jednego lub dwóch ogierów, grupy klaczy i ich źrebiąt. Przywódczynią stada jest zwykle starsza klacz ("klacz alfa"), która zgromadziła więcej doświadczeń i przetrwała więcej zagrożeń niż jakikolwiek inny koń w stadzie.
Hierarchia oznacza podział stanowisk, ról w stadzie, np.: przewodnika lub wartowników. Każdy koń wykonuje w stadzie konkretne zadania, wypełnia rolę zgodną z własnymi predyspozycjami. Służy to nie tylko przetrwaniu danej społeczności, ale całego gatunku.
Wysoka ranga w hierarchii stada oznacza możliwość pierwszeństwa w roszczeniu sobie praw i przywilejów. Najczęstszym przejawem ich egzekwowania są kopnięcia i chwytanie zębami.
W przypadku konia o uznanej pozycji w stadzie wystarczą "ruchy pogróżkowe", aby mógł korzystać z pierwszeństwa do pożywienia, wodopoju, wejścia do stajni itp.
Ogiery w obecności klaczy ustalają hierarchię poprzez walkę, mającą na celu wyłonienie zwycięzcy, czyli przyszłego reproduktora.
Wśród klaczy, wałachów oraz dorastającej młodzieży dążenie do ustalenia hierarchii nie jest tak gwałtownie uzewnętrzniana, jak to bywa w przypadku ogierów. Najczęściej dominują osobniki wykazujące najwyższy poziom inteligencji oraz przejawiające zdecydowany charakter.
Urodzenie pierwszego źrebaka często wpływa na zwiększenie rangi w stadzie, bez konieczność rywalizacji z towarzyszkami. Najwyższe szczeble w hierarchii przypadają klaczom wyźrebionym.
Stado jest dla konia gwarantem poczucia bezpieczeństwa. Źrebięta od pierwszych dni swego życia uczą się od matki i pozostałych osobników w stadzie. Młode, niedoświadczone konie mają zaufanie do starszych, dominujących oraz bardziej doświadczonych. Wezwanie stada jest silniejsze niż strach pojedynczego osobnika.
3. Wiodącym instynktem w życiu konia jest pragnienie ruchu.
Ruch wywiera korzystny wpływ na rozwój i wzmocnienie mięśni, wędzideł, stawów i organów wewnętrznych. Przyspiesza przemianę materii i usprawnia krążenie.
Możliwość zaspokajania potrzeby ruchu kształtuje psychikę, gdyż pozwala na doświadczanie nowych, różnorodnych bodźców a tym samym prowadzi do ciągłego rozwoju.
W zależności od osobowości konia, rasy, wieku, stylu życia oraz temperamentu, koń musi mieć możliwość swobodnego biegania lub bycia ujeżdżanym przez co najmniej 30 minut do kilku godzin każdego dnia, aby zapobiec problemom z kończynami i rozładowania nagromadzonej energii.
Brak możliwość zaspokojenia potrzeby ruchu lub jego niedostatek wywiera negatywny wpływ nie tylko na zdrowie fizyczne zwierzęcia, ale może powodować problemy behawioralne: nieposłuszeństwo, agresję, a nawet prowadzić do apatii lub depresji.
4. Zabawa odgrywa istotną rolę w życiu konia - przyczynia się do prawidłowego rozwoju oraz wpływa na poprawę samopoczucia.
Naturalną potrzebę ruchu konia w pewnym stopniu zaspokaja zabawa. Wpływa na zacieśnianie więzi w stadzie, ułatwia nawiązywanie przyjaznych kontaktów, stanowi namiastkę brakującej przestrzeni.
5. Przetrwanie wymagało od koni ciągłej czujności i wczesnego wykrycia potencjalnego zagrożenia, dlatego są niezwykle wyczulone na bodźce słuchowe.
Z powodu tej genetyki przetrwania, konie reagują na wiele dźwięków, które są ledwie słyszalne przez człowieka. Wiele koni łatwo daje się zaskoczyć nagłym hałasem, co może spowodować obrażenia u konia, jeźdźca lub osób znajdujących się w pobliżu.
6. Konie kategoryzują większość doświadczeń na jeden z dwóch sposobów.
Coś, czego nie należy się obawiać i należy zignorować lub zbadać oraz coś, czego należy się obawiać i przed tym uciec.
