Koń achał-tekiński to jedna z najstarszych ras koni pełnej krwi, która została ukształtowana około 5000 lat temu przez ludność zamieszkującą oazę Akhal w górach Kopet Dag, stanowiących tereny współczesnego Turkmenistanu.
Te pełne wdzięku i gracji, niezwykle wytrwałe zwierzęta nazywano "złotymi końmi", "boskimi Argamakami", "niebiańskimi rajdowcami" lub po prostu końmi Teke.
Przedstawicieli tej rasy wyróżnia niezwykła adaptacja do gorącego klimatu oraz innych warunków pogodowych, dzięki czemu mogą żyć niemal w każdym miejscu na świecie.
Pochodzenie, historia rasy
Konie achał-tekińskie są potomkami prastarej rasy koni turkmeńskich, które uznawane są za jeden z czterech pierwotnych "typów" koni, które w czasach prehistorycznych przybyły z Ameryki przez Cieśninę Beringa.
Około 10 000 lat temu, kiedy coraz więcej terenów Azji Środkowej zaczęło się przemieniać w obszary pustynne, a wody i pożywienia ciągle ubywało krępe konie stepowe zaczęły ewoluować w lżejsze, szczuplejsze, ale bardzo wytrzymałe Teke.
Dłuższa szyja i uszy oraz większe oczy zwiększały zdolność widzenia i słyszenia drapieżników na otwartych przestrzeniach. Z kolei złoty połysk sierści zapewniał niezbędny kamuflaż, "stopienie się" z tłem pustynnego krajobrazu.
Mieszkańcy starożytnego Turkmenistanu traktowali "złote konie" jak pełnoprawnych członków rodziny, a ojcowie przekazywali swym synom tajniki hodowli.
Podczas pogorszenia pogody i chłodniejszych dni konie wprowadzano do namiotów i przykrywano specjalnymi kocami chroniącymi je przed zimnem. Na co dzień przyozdabiano derkami zdobionymi złotem i szlachetnymi kamieniami. Karmiono je z ręki nieliczną roślinnością znalezioną w oazach, a także rozdrobionym zbożem i specjalnym chlebem namoczonym w owczym tłuszczu.
Od najmłodszych lat trenowano ogiery, aby wypracować w nich sprężystość kroku, płynne chody bez zbędnego kołysania, jak również przyzwyczajano do hałasu i uczono kopania i gryzienia obcych, co dawało przewagę jeźdźcowi podczas walki konnej.
Przez swych opiekunów otaczane były niezwykłą troską i traktowane z szacunkiem i miłością. Istniało jednak ogólne przyzwolenie na to, aby osoby obce odnosiły się do nich z wrogością, a nawet rzucały kamykami.
Ta nietypowa metoda hodowli miała na celu wykształcenie i wzmocnienie przywiązania do właścicieli, a jednocześnie wzbudzenia nieufności, ostrożności a nawet wrogości do nieznajomych.
Początkowo konie achał-tekińskie wykorzystywano w Azji Środkowej i na Bliskim Wschodzie podczas najazdów, toczących się wojen i doceniane przez wojowników za ich oddanie, odwagę, niezawodność i wytrwałość.
Były narażone na surowe warunki środowiskowe, a także poddawane licznym próbom wytrzymałościowym.
Przed najazdami na inne plemiona konie dostawały bardzo skąpą dietę, aby przyzwyczaić je do trudnych, pustynnych warunków i wymusić wytrzymałość podczas długich podróży bez odpowiedniej ilości wody i pożywienia.
Konie achał-tekińskie były wiernymi towarzyszami Czyngis-chana, Aleksandra Wielkiego (słynny Bucephalus), Piotra I, Dariusza Wielkiego i kilku innych dowódców, którzy zyskali światową sławę.
Liczne grabieże i wojny Partów, Persów, mieszkańców środkowo-azjatyckiego państwa Davon, Turków i innych ludów wykorzystujących konie Teke doprowadziły do tego, że liczebność przedstawicieli tej rasy zaczęła gwałtownie maleć. W celu odbudowania populacji i ochrony rasy zaczęto krzyżować ogiery z klaczami arabskimi.
Ośrodkami hodowli konia achał-tekińskiego są dwa państwa: Turkmenistan oraz Rosja. "Argamaki" (określenie wykorzystywane w odniesieniu do wszystkich ras o wyraźnie orientalnym wyglądzie) cieszyły się szczególną popularnością w Imperium Rosyjskim, do którego po raz pierwszy przybyły za czasów panowania cara Iwana Groźnego.
Wielu hodowców kupowało te konie za duże pieniądze, by móc je wykorzystać przy tworzeniu podstaw nowych ras, np. rasy dońskiej.
W okresie ZSRR głównym celem wyspecjalizowanych stadnin było skorygowanie niektórych wad budowy ciała koni achał-tekińskich, jak również zwiększenie ich wzrostu. Pierwsza księga stadna, do której wpisano ponad 700 koni została wydrukowana przez Związek Radziecki w 1941 roku.
Na przestrzeni dziejów piękne, egzotyczne konie achał-tekińskie często stanowiły prezent dla wysokich rangą urzędników państwowych, osób zaangażowanych w dyplomację lub handel międzynarodowy oraz innych osobistości ważnych dla społeczeństwa.
Radziecki polityk Nikita Chruszczow podarował konia achał-tekińskiego Królowej Wielkiej Brytanii Elżbiecie II. Z kolei były prezydent Turkmenistanu Saparmyrat Nyýazow regularnie obdarowywał znanych polityków końmi Teke.
W przeszłości zdarzało się, że cesarz albo król dążył do wydania córki za mąż za turkmeńskiego księcia, aby w podarku ślubnym otrzymać doskonałego, bardzo drogiego konia achał-tekińskiego. Przyczyniło się to do zwiększenia popularności rasy, zyskania większej liczby zwolenników, a następnie wykorzystania jej do uszlachetniania innych azjatyckich i europejskich ras.
Koń achał-tekiński uznawany jest za bogactwo, narodowy symbol Turkmenistanu. Jego wizerunek pojawia się na godle i walucie kraju, jak również na znaczkach pocztowych i wielu pomnikach.
Dawniej rasa cieszyła się ogromną popularności a jej populacja była liczna. Obecnie liczebność tak spadła (około 6500-7000 osobników), że możliwość posiadanie choć jednego konia achał-tekińskiego uważana jest za wielki zaszczyt i stanowi symbol statusu w Turkmenistanie oraz pobliskich krajach.
Cena konia achał-tekińskiego czystej krwi uzależniona jest od rodowodu, wieku, stopnia wytrenowania, umiejętności i charakteru danego osobnika. W Turkmenistanie i Rosji wynosi od 1 500 000 do kilku milionów rubli. Natomiast w Stanach Zjednoczonych minimum 10 000 dolarów.
Należy mieć na uwadze, że cena za najlepszych przedstawicieli rasy na rynku światowym z roku na rok wzrasta.
Wygląd i charakter
Długie, smukłe, pełne gracji ciała przedstawicieli tej rasy nasuwają skojarzenie z niezwykle szybkimi, stworzonymi do wyścigów chartami albo gepardami.
Wysokość mierzona w kłębie wynosi od 152-160 cm.
Wąska, długa głowa o prostym lub lekko zaokrąglonym profilu osadzona jest na długiej, szczupłej, ale muskularnej jeleniej szyi.
Kłąb jest wyraźnie zaznaczony, a grzbiet długi. Średniej długości łopatki są stromo ustawione. Ramiona nachylone, klatka piersiowa nie jest nadmiernie umięśniona. Delikatnie ścięty zad jest lekko opadający, ale silny i muskularny.
Długie kończyny mają wyraźnie zarysowane niezwykle cienkie uda, ścięgna oraz duże stawy. Kopyta są małe, ale bardzo twarde, odporne na uszkodzenia i bardzo wytrzymałe.
Najczęściej występuje maść: gniada, kasztanowa, kara, siwa, bułana, cremello, izabelowata i palomino.
Cechą charakterystyczną rasy jest niezwykła faktura, struktura każdego pojedynczego włosa skąpej grzywy, ogona oraz sierści. Wyjątkowo delikatne i jedwabiste pasma w promieniach świetlnych nabierają niesamowitego, opalizującego, złotawego lub metalicznego połysku.
Kolejną cechą wyróżniającą konia achał-tekińskiego spośród innych ras jest płynność, miękkość, sprężystość chodów wypracowana przez tysiąclecia hodowli i przemieszczania się po piaskach pustyni Karakum.
Konie achał-tekińskie charakteryzuje niezwykła wytrzymałość, wrażliwość, inteligencja oraz bardzo dobra pamięć. Są chętne do pracy, wyczuwają intencje, szybko reagują na komendy - łagodnie wypowiadane słowa, drobne gesty a nawet spojrzenia. Natomiast ostre komendy, krzyki wywołują w nich silne reakcje obronne.
Ze względu na to, że są to konie pełne temperamentu, a nawet określane jako krnąbrne, jak również energiczne, niespokojne, czujne i pobudliwe, powinny być trenowane i użytkowane przez spokojne, cierpliwe i doświadczone osoby.
Zazwyczaj przedstawiciele tej rasy są końmi "jednego jeźdźca" - nawiązują wyjątkową, silną więź emocjonalną z jedną osobą, która zasłużyła sobie na ich zaufanie. Niejednokrotnie zdarza się, że nie dopuszczają do siebie innych osób, a tym bardziej nie chcą współpracować.
Eksperci zwracają uwagę na to, że zdecydowanie nie jest to rasa dla każdego. Jeśli jednak uda się znaleźć wspólny język ze "złotym koniem" stanie się on niezawodnym i lojalnym przyjacielem, który obdarzy swojego opiekuna miłością, przywiązaniem i wręcz "psią wiernością".
Użytkowanie
Pochodzenie i kształtowanie się rasy na jałowych, pustynnych terenach sprawiło, że jej przedstawiciele wykazują niezwykłą wytrzymałość i zdolność adaptacji do trudnych warunków, skrajnych temperatur, niedostatku wody, lub pożywienia. To wszystko sprawiło, że koń achał-tekiński posiada szczególne predyspozycje do długodystansowych rajdów, triatlonu oraz wyścigów.
W swojej ojczyźnie i w Rosji w dalszym ciągu wykorzystywane są jako środek transportu w trudno dostępnych miejscach, a także przez pasterzy i wojsko.
Nawet przy niesprzyjających warunkach i bardzo wysokich temperaturach konie achał-tekińskie z łatwością pokonują 200 - 250 kilometrów dziennie.
Najsłynniejszy bieg, w którym uczestniczyły konie Teke odbył się w 1935 roku na trasie Aszchabad - Moskwa. Dystans ten, który w linii prostej wynosi około 1546 km uczestnicy pokonali w 84 dni. Pustynię Karakum, która znajdowała się na trasie wyścigu przebyli w trzy dni - bez jedzenia, picia i snu.
Konie achał-tekińskie wykorzystuje się również w powożeniu, ujeżdżaniu, a także skokach przez przeszkody, gdzie bez problemu pokonują nawet dwumetrowe przeszkody. Uczestniczą również we Wszechstronnym Konkursie Konia Wierzchowego.
Jednym z najsłynniejszych przedstawicieli rasy był ogier Absent. Na Letnich Igrzyskach Olimpijskich w Rzymie w 1960 roku wraz z Sergeiem Filatovem zdobył on złoty medal w ujeżdżeniu indywidualnym.
Cztery lata później zdobył również brązowy medal na Igrzyskach w Tokio.
W 1968 roku Absent z Ivanem Kalitą zdobyli złoty medal drużyny radzieckiej na Igrzyskach Olimpijskich w Meksyku.
Opieka i pielęgnacja
Konie achał-tekińskie uznawane są za wymagającą rasę. Do prawidłowego rozwoju, utrzymania zdrowia psychicznego i fizycznego muszą być otoczone opieką doświadczonego opiekuna, który będzie wyczulony na ich potrzeby, poświęci im odpowiednio dużo czasu i uwagi.
Błędy w żywieniu, pielęgnacji, opiece mogą doprowadzić do częstych chorób i powikłań.
Opieka nad złotymi końmi obejmuje odpowiednie karmienie, codzienne kąpiele, szczotkowanie, regularne przeglądy zębów i kopyt oraz zapewnienie odpowiedniej ilości ruchu.
Karmienie
Dawka pokarmowa dla konia achał-tekińskiego powinna zawierać następujące rodzaje pasz: zielona (świeża trawa), objętościowa (siano, słoma, plewy zbóż jarych), soczysta (ziemniaki, buraki, marchew), treściwa (żyto, jęczmień, owies, pszenica, kukurydza), kiszonki (kukurydza i słonecznik).
Początkowo powinno być podawane siano, a następnie pasze zielone i soczyste. Zaleca się, aby paszę treściwą podawać trzy albo cztery razy dziennie. Połowę dobowej porcji koń powinien otrzymać rano i popołudniu a drugą połowę w nocy.
Procentowa zawartość danej paszy zależy między innymi od stanu zdrowia i aktywności fizycznej danego osobnika.
Należy pamiętać o zapewnieniu conajmniej półgodzinnej przerwy pomiędzy karmieniem a wysiłkiem fizycznym.
Bardzo istotne jest zapewnienie odpowiedniej ilości świeżej wody:
- Waga konia do 410 kg: od 13,5 do 27 litrów;
- Waga konia od 410 do 545 kg: od 18 do 36 litrów;
- Waga konia od 545 do 680 kg: od 22 do 45 litrów
Kąpiel
W ciepłe dni konie Teke powinny być regularnie kąpane w małym stawie lub basenie o minimalnej temperaturze wody wynoszącej 20◦C. Przed wprowadzeniem do zbiornika należy się upewnić, czy jego dno pozbawione jest nierówności i nadmiernego zamulenia.
Optymalny czas trwania kąpieli wynosi około 15 minut. Po jej zakończeniu należy usunąć nadmiar wody z ciała zwierzęcia za pomocą zaokrąglonego zgarniacza albo dłonią.
Kąpiel w stawie może być zastąpiona kąpielą za pomocą szlaucha lub wiadra. Najważniejsze jest to, aby zabieg przeprowadzać powoli i ostrożnie, aby nie przestraszyć konia.
Czesanie
Codziennie czesanie nie tylko ułatwia pozbycie się brudu lub splątanych włosów, ale umożliwia także zachowanie niezwykłego połysku charakterystycznego dla rasy achał-tekińskiej. Poza tym każda sesja pielęgnacyjna jest sposobem na wzmacnianie emocjonalnej więzi z wierzchowcem.
W tym celu należy zaopatrzyć się w:
- szczotki: twardą, miękką i z długim włosiem;
- grzebień do rozczesywania grzywy i ogona;
- wilgotne szmatki: do mycia nozdrzy i okolic oczu, okolic pachwin i podogonowych, kopyt;
- hak do czyszczenia kopyt
- wilgotna ściereczka lub jedwabna rękawica do przetarcia całej powierzchni ciała po zakończeniu pielęgnacji.
